Zo onafhankelijk zijn centrale banken
22 juli 2016
Terwijl ECB-voorzitter Mario Draghi vrolijk obligaties blijft opkopen (maar nog niet de rente verder verlaagt of de voorwaarden van het opkoopprogramma versoepelt), dringt er zich een belangrijke vraag op. Kan een centrale bank failliet gaan? Boekhoudkundig zeker. Ook De Nederlandsche Bank kan een negatief eigen vermogen krijgen. Sterker nog, het is erg aannemelijk dat centrale banken de komende jaren enorme verliezen moeten nemen op hun obligatieposities en in solvabiliteitsproblemen raken. De oplossing verschilt. In de tussentijd financieren centrale banken de begrotingen van overheden in steeds grotere mate.
Het overduidelijke
We kunnen het natuurlijk hebben over het feit dat centrale banken rentes dusdanig drukken en staatsobligaties in dusdanige hoeveelheden opkopen dat overheden tegen negatieve rentes financiering kunnen ophalen. We kunnen het hebben over het feit dat de enige reden dat perifere landen zoals Spanje en Italië niet failliet zijn gegaan dankzij Mario Draghi’s “whatever it takes”. We kunnen het hebben over hoe absurd het is dat de centrale bank bedrijfsobligaties opkoopt en een selecte groep bedrijven bevoordeelt. We kunnen het hebben over het feit dat de ECB het MKB en start-ups zwaar benadeelt, terwijl het ‘oude reuzen’ zoals Volkswagen en Deutsche Bahn overeind houdt en aan goedkope financiering helpt. We kunnen het hebben over dat, ondanks alle verwoede pogingen van de ECB, de consumentenprijsindex lak heeft aan de almacht van de Italiaanse tsaar die over ons geld regeert. We kunnen het over het feit hebben dat de doelstellingen van de moderne centrale bank, een verwrongen idee van prijsstabiliteit en volledige werkgelegenheid, om te beginnen al bizar zijn.
Maar dat is juist waar ik het vandaag niet over wil hebben.
Het minder overduidelijke
Misschien is het u ontgaan.
Wikipedia stelt dat Bridgewater Associates van Ray Dalio het grootste hedgefonds ter wereld is met ruim $80 miljard dollar onder beheer (asset under management). Helaas klopt deze informatie niet. Het grootste hedgefonds ter wereld is de Federal Reserve, met bijna $4.500 miljard dollar onder beheer. Op een bescheiden tweede plaats volgt de Bank of Japan met $4.000 miljard dollar onder beheer, en op de derde plaats staat hedgefondsbelegger Mario Draghi, met ongeveer $3.500 miljard dollar AUM.
U ziet het al: de verhoudingen zijn ver te zoeken. En dit is niet zonder gevolgen.
Want wie zijn de participanten of aandeelhouders in deze top 3 aan hedgefondsen wereldwijd?
U raadt het al: overheden.
Al doet de DNB daar een beetje geheimzinnig over. “Is De Nederlandsche Bank (DNB) van de overheid?”, valt er te lezen. De eerste zin die daarop volgt is: “Als centrale bank is DNB volstrekt onafhankelijk van de overheid.” In de laatste twee zinnen komt echter de aap uit de mouw: “De Nederlandse Staat is de enige aandeelhouder. Dat betekent bijvoorbeeld dat de winst die DNB maakt ten goede komt aan de Staat.”
‘Ten goede komen’ is een groot woord.
En het ergste komt nog: hebben zij zelf geld ingelegd? Het antwoord is een volmondig “nee”. Ze hebben de inleg niet eens verkregen door ons ‘eerlijk’ te belasten. Nee, centrale banken kopen hun beleggingen met deposito’s die ze uit het niets scheppen, om vervolgens de participatiebewijzen aan de overheid te geven.
Steeds eerder maken centrale banken een winstprognose, zodat overheden deze mee kunnen nemen in hun begrotingen.
Nederland is geen uitzondering. De beraamde winstafdracht van DNB wordt zonder blikken of blozen in de jaarlijkse miljoenennota meegenomen. Volgens DNB gaat het om ieder jaar een miljoen of 600 (mager rendement op pak 'm beet 140 miljard: +0,43%).
Maar hoort dat wel?
Blijkbaar ziet de Nederlandse overheid de winst van DNB als staatsinkomen: ofwel een belasting, ofwel een accijns, ofwel rendement uit bezit van de overheid. Op alle drie is wel wat aan te merken.
Laat staan hoe de gang van zaken in andere Europese landen is.
Overigens is DNB minder geheimzinnig over waar het in belegt. Het antwoord op deze vraag valt namelijk eveneens terug te vinden op de website van DNB: “Dat vermogen zit voor een deel in goud. Voor een ander deel is dat vermogen belegd. DNB belegt bijvoorbeeld in dollars en in euro’s. Ook belegt DNB in aandelenmarkten. Zo ontvangt DNB rente en dividendinkomsten.” De oprichters van de Federal Reserve zouden zich omdraaien in hun graf (de Fed mocht in eerste instantie enkel ‘real bills’ kopen, kortlopend handelskrediet).
Overigens ziet DNB goud blijkbaar niet als belegging. Want hun vermogen “zit in goud”, maar de rest van het vermogen “wordt belegd” (letterlijke woorden van de website). Ik kan enkel gissen wat DNB dan van goud maakt als het geen belegging is (een internationale valuta, het zal toch niet?).
De ironie van lage rentes
De roep van politici voor een ‘onafhankelijke centrale bank’ is het luidst wanneer alles koek en ei is. Terwijl de ECB rentes naar beneden manipuleert en de Nederlandse rentelasten ondanks de enorme schuld verlaagt, roepen alle beroepspolitici dat de onafhankelijkheid van de centrale bank gewaarborgd moet worden.
Maar ook deze retoriek is cyclisch.
Zodra rentes stijgen en de ECB ofwel (a) niet kan ingrijpen omdat de inflatie (veel) te hoog is ofwel (b) bewust niet ingrijpt, zal geen enkele politicus het meer hebben over de onafhankelijkheid van de centrale banken. Zich beklagen, zullen ze waarschijnlijk, met dreigementen aan het adres van de voorzitter van dat moment.
Hoe wordt die voorzitter overigens ook al weer benoemd?
Inderdaad: door de minister van Financiën.
Had u nog enige illusies over de onafhankelijkheid van een centrale bank?
