Door dit soort oproepen vrees ik dat mijn angst, zoals verwoord in mijn boek ‘Geldmoord: hoe de centrale banken ons geld vernietigen’, uit zal komen. Daarin waarschuw ik voor hoge inflatie in de toekomst maar ik schreef er ook dat die hoge inflatie op de middellange termijn níet onvermijdelijk is. Als de centrale banken op tijd en in voldoende mate de officiële rentes verhogen, zou mijn vrees voor hoge inflatie in de toekomst ongegrond blijken te zijn. Het probleem is dat ik, onder meer op basis van historische ervaringen, weinig hoop had dat de centrale banken inderdaad op tijd en in voldoende mate de rentes zouden verhogen. Het kleine beetje hoop dat het deze keer anders zal zijn, is de afgelopen maanden echter definitief de grond ingeboord. Als ik verschillende berichten zoals de genoemde oproepen van het IMF en de Wereldbank van de afgelopen maanden combineer, dan meen ik namelijk te zien dat mijn vrees uit Geldmoord uitkomt.

Tekenen zijn er

Op 19 maart dit jaar schreven economen van de regionale centrale bank in Chicago dat de Fed langer zou moeten wachten met rente te verhogen van 0 procent omdat het risico bestaat dat een te snelle renteverhoging het economisch herstel in gevaar zou brengen. Als de Fed te lang wacht met rente te verhogen, dan kan dat weliswaar tot te hoge inflatie leiden op middellange termijn, maar dat probleem is te verhelpen met hoge rente. Charles Evans, President van die regionale centrale bank en lid van het rentecomité van de Fed, was één van de auteurs van dat stuk  (overigens: hoe geloofwaardig is de belofte dat als de inflatie te hoog wordt de Fed dat wel even zal oplossen met zeer hoge rente als diezelfde centrale bank diezelfde rente niet van 0 procent durft te verhogen!?).

Iets meer dan een maand later kwam er een pleidooi uit een andere regionale Fed, die in Boston, dat de Fed het kopen van staatsobligaties als een normaal monetair wapen moet beschouwen. Even ter herinnering: het kopen van staatsobligaties, wat gewoon een andere naam is voor het financieren van het begrotingstekort van Washington, is zo ongeveer de ergste zonde die een centrale bank kan begaan en het opkopen daarvan, bekend als quantitative easing, is dan ook zeer controversieel beleid. Het is niet voor niets dat zelfs de Fed QE ‘onconventioneel’ noemt. Of beter: noemde. Nu zegt de Fed namelijk dat dat gewoon een normaal wapen moet worden dat de Fed altijd kan inzetten omdat daardoor ‘het monetair beleid in de toekomst effectiever kan zijn dan in het recente verleden en dat succes, uiteindelijk, het imago van de Fed zou versterken’. Never mind dat de monetaire historie onomwonden laat zien dat wanneer een centrale bank het begrotingstekort van zijn land financiert, dat altijd in tranen eindigt. Die historische lessen zijn niet besteed aan de duur betaalde phd’s van de Fed (vandaar dat ik ook in Geldmoord pleit voor het verplicht stellen van economische historie in opleiding economie).

De rente nog langer op 0 procent houden, ook wanneer de economie herstelt, en het financieren van begrotingstekorten als een gewoon dus altijd inzetbaar monetair gereedschap beschouwen, dat alles zorgt op den duur ervoor dat de jaarlijkse inflatie boven 2 procent uit moet komen. En dat is een potentieel probleem, want 2 procent inflatie is het percentage dat de Fed en de ECB nastreven. ‘Potentieel probleem’ want in theorie is er wel een oplossing: het streefpercentage eerst ter discussie stellen en later in feite verhogen. 

De lat hoger leggen

En inderdaad, in mei bleken de bestuursleden van de Fed te debatteren over de vraag of streven naar 2 procent inflatie per jaar niet te laag is. Door te mikken op hogere inflatie zou de Fed meer ruimte hebben de rente te manipuleren. 

Het probleem voor dat rentemanipuleer is dat wanneer de rente naar 0 procent is gebracht het spel ophoudt. Maar daar krijgen de centrale banken, zoals zo vaak, hulp van de ‘onafhankelijke’ (academische) economen: verschillende prominente economen hebben zich inmiddels sterk gemaakt voor het concept van negatieve rentes, waarbij de centrale banken de rente tot wel -10 procent zouden mogen verlagen! Toch even opmerken dat heel vaak de lieden die dat soort voostellen doen, jaarsalarissen hebben die ze totaal immuun maakt voor hoge inflatie, die wel het gevolg zou zijn van dat soort ‘verantwoorde’ monetaire beleid en de gewone man hard zou raken.

Ik ben overigens de eerste die er heilig in gelooft dat de Fed en de andere centrale banken hun doelstelling van 2 procent inflatie per jaar niet zullen verlaten. Openlijk zeggen dat ze veel hogere inflatie nastreven zou namelijk de rentes van alle looptijden omhoog jagen, waardoor elk voordeel van die hoge inflatie (voor de overheden bijvoorbeeld, met hun torenhoge schulden), teniet zou worden gedan. Maar ik ben óók de eerste die er heilig in gelooft, zoals gesteld in Geldmoord, dat ze zullen vasthouden aan de doelstelling van 2 procent per jaar maar ondertussen de werkelijke inflatie, wanneer die erboven uitkomt, zullen gedogen onder het mom van ‘het is alleen maar tijdelijk, de inflatie zakt na verloop van tijd wel vanzelf’.

En dit is nog niet alles. Eind mei dit jaar liet een ander lid van het rentecomité van de Fed, James Bullard, een proefballon op toen hij in een interview zei dat de Fed zou moeten overwegen het beleid van nominal gdp targeting te adopteren. ‘Nominal gdp targeting lijkt me het optimale monetaire beleid’ aldus Bullard. Dit onschuldig klinkende concept is echter iets angstaanjagends, mar daarover een volgende keer meer. 

Economie fragiel

Enkele dagen later liet weer een ander lid van het rentecomité, Lael Brainard (benoemd in het Fed-bestuur in de zomer van 2014, waarschijnlijk als beloning voor jaren van trouwe advisering van President Barack Obama; maar de Fed is volledig onafhankelijk natuurlijk!) van zich horen. Volgens Brainard is de Amerikaanse economie te fragiel om een rente van meer dan 0 procent aan te kunnen. Klinkt bekend toch?

Een dag later hoorden we weer eens van Charles Evans; waar hij eerder zei dat de Fed de rente pas in 2016 moest verhogen, was hij op 3 juni van mening dat 2016 ook wel eens te vroeg zou kunnen zijn. Een dag later werden Evans en de andere Fed-bestuurders volop gesteund door het Internationaal Monetair Fonds dat de Fed opriep dat de Fed de rente niet eerder dan 2016 verhoogt.

De laatste weken is het schering en inslag dat verschillende Fed-bestuurders en zeer invloedrijke Amerikaanse economen zeggen dat de rente voorlopig op 0 procent moet blijven, iets wat vervolgens hartstochtelijk ondersteund wordt door bankiers, politici en instellingen zoals het IMF. De rente verhogen zou tot een ramp kunnen leiden, menen velen van hen. De gevolgen zouden onvoorspelbaar maar enorm zijn, zeggen veel prominente economen. Het is niets anders dan de gewone man bang maken. Al die prominenten laten het na te vertellen wat voor gevaren er kleven aan langdurig de rente op 0 procent houden, nadelen die vooral die gewone man raken (tenzij hij erop anticipeert natuurlijk).

Centrale bankiers zijn begonnen met een proces om het moment van ingrijpen uit te stellen. Ronkende wetenschappelijke papers, geschreven vaak door eigen medewerkers of ogenschijnlijk onafhankelijke derden, worden daarbij ingezet als onderbouwing waarom gelddrukken moet doorgaan. Prominente economen vallen de Fed bij, zij maken vaak de gewone man op straat bang met allerlei horrorverhalen. Dat zien we ook over deflatie, hoewel die eerder gunstig is dan slecht voor een economie.

IKEA-ballenbak

In Geldmoord schreef ik: ‘Het vergt niet al te veel fantasie om te weten wat de reactie van de politiek zal zijn wanneer de centrale banken de rente moeten verhogen. Nee, de centrale banken moeten de rentes niet verhogen, ze zullen daarmee het prille herstel in de kiem smoren. Een nieuwe recessie, zelfs depressie loert dan om de hoek. Renteverhogingen, zeker na een crisis, zijn bij politici nooit populair geweest. Dat zal deze keer niet anders zijn. Al met al is de kans dat de centrale banken op tijd in actie zullen komen om te voorkomen dat de inflatie gaat stijgen kleiner dan de kans dat de Fransen het Duits als voertaal zullen invoeren.’ Met andere woorden, die vrees uit Geldmoord dat de centrale banken niet op tijd zullen ingrijpen, komt uit.

En hoe zit het met ‘in voldoende mate’? Wat dat betreft vond ik de notulen van de vergadering van het rentecomité van de Fed van april dit jaar veelzeggend.  Daarin valt te lezen dat de leden van dat comité er rekening mee houden dat de Fed-rente die neutraal is, dat wil zeggen inflatie afremt noch aanwakkert, lager ligt dan in het verleden.

Neutrale rente die lager is dan voorheen, is dat belangrijk voor de vraag of de Fed in voldoende mate zal ingrijpen wanneer de bank begint met renteverhogingen? Jazeker! Als die zogeheten neutrale rente lager is dan in het verleden, dan houdt dat in dat de Fed de officiële rente langer op 0 procent  moet houden én wanneer de bank begint die te verhogen, zij veel eerder ermee moet stoppen dan in het verleden het geval is geweest. Sterker nog, het kan betekenen dat de Fed op dit moment het monetaire beleid verder moet verruimen: dat wil zeggen, de geldpersen aanzetten en de officiële rente verhogen.  Vergelijk het met een roekeloze rijder op de A1 waar je 130 mag die de matrixborden boven de weg kan aansturen. Hij rijdt al 150 en in plaats van langzaam aan te gaan remmen, zet hij op de matrixborden: 200 km/h toegestaan om vervolgens gas te geven.

En weet u wat het mooie is van die neutrale rente? Die is ongrijpbaar. Je kunt die rente niet waarnemen, afleiden of  berekenen maar hooguit ruw schatten. Het is alsof je bij de IKEA het aantal ballen in de ballenbak moet opschrijven: dat aantal kun je alleen ruw schatten maar nooit precies weten. Niet dat dat voor de Fed iets uitmaakt. De Fed maakt het zichzelf makkelijk: omdat de neutrale rente niet uit te rekenen is, bepaalt de Fed zelf of die wel of niet lager is dan voorheen en gebruikt die eigen bepaling vervolgens om monetair beleid bij te stellen. Aangezien het rentecomité van de Fed bijna uitsluitend uit leden bestaat die hogere inflatie niet erg vinden en als modus operandi hebben ‘hoe ruimer het monetair beleid, hoe beter’ en ‘hoe langer het tijdperk van het ruime monetaire beleid duurt, hoe beter’, betekent dat dat we er rekening mee moeten houden dat de Fed zal aannemen dat de neutrale rente inderdaad gedaald is en zijn monetair beleid daarop zal afstemmen. Dit is geen vrees van mijn kant overigens maar een feit al. In de genoemde notulen staat al dat verschillende Fed-bestuurders ‘hun schatting van de neutrale rente omlaag hebben bijgesteld en zich daardoor afvragen of het rentecomité wel voldoende ruim monetair beleid voert en waarschuwen renteverhogingen niet te vroeg in te zetten’.

Abnormaal is het nieuwe normaal

‘Afgaand op de recente historie zal het nog zeker een half decennium duren voordat de Amerikaanse centrale bank de rente naar het niveau van voor de crisis brengt. En niet alleen de recente historie leidt tot die conclusie. De baas van de Fed, Ben Bernanke, beloofde dat min of meer al in 2009. Op een vraag van een afgevaardigde van de Amerikaanse Tweede Kamer hoe lang het zal duren voordat de Fed enigszins normaal zal opereren, antwoordde hij: “Ik hoop dat we binnen vier, vijf jaar uit de problemen zullen zijn en dat het beleid min of meer genormaliseerd zal zijn.”’ Dat is wat ik in 2012 in Geldmoord geschreven heb over de snelheid waarmee de Fed de rente zal normaliseren. ‘Zeker een half decennium’ betekent minstens 5 jaar. Ik verwachtte dus dat de Fed de rente niet voor 2017 en zeer waarschijnlijk veel later op een normaal niveau zal brengen. Dat lijkt aardig uit te komen. Abnormaal monetair beleid lijkt het nieuwe normaal te zijn op dat gebied. 

Zoals gesteld in Geldmoord: ‘De centrale bankiers zijn echte snelheidsduivels. Ze drukken zonder ook maar een seconde te twijfelen het gaspedaal maximaal in. Remmen daarentegen gaat veel minder goed.’ Al met al lijkt het mij duidelijk dat dé centrale bank in het Westen, de Fed, niet op tijd de rente verhoogt. En wanneer de bank ermee start, zal het tempo waarin de rente omhoog gaat, zeer waarschijnlijk zeer langzaam zijn, ook weer onder het mom van ‘het herstel niet in gevaar brengen’. Kortom, op tijd noch in voldoende mate. Een Amerikaan zou zeggen too little, too late. En dat is inderdaad wat ook niemand anders dat dé obligatie-goeroe Bill Gross zegt. In een artikel voor zijn klanten schreef hij enkele dagen geleden dat ‘de Fed qua timing en omvang van zijn renteverhogingen het beste omschreven kan worden als too little, too late’.

Over de Europese Centrale Bank hoeven we het niet eens te hebben. Die is nog steeds bezig de geldkraan wijd open te draaien; het dichtdraaien ervan begint in het meest gunstige geval eind 2016 en zal ook zeer langzaam verlopen. Kortom, zowel de Fed als de ECB grijpen niet op tijd in en wanneer ze – te laat – beginnen in te grijpen, zullen ze dat niet in voldoende mate doen. In het verleden had langdurig te ruim monetair beleid altijd ernstige gevolgen op middellange termijn. Zo een ruim monetair beleid als de afgelopen jaren en zo lang, hebben we nooit eerder meegemaakt. Ik zou niet weten waarom de gevolgen nu níet ernstig zullen zijn.