De monetaire zeevaarders, de centrale bankiers, gebruiken hun eigen sterren om de juiste koers te bepalen door de onbekende wateren van de economie. De Poolster van de centrale banken heet r*, wat staat voor de neutrale reële rente. Dat is het niveau van de rente die een centrale bank vaststelt, waarbij het monetaire beleid de economie en de inflatie stimuleert noch afremt. Met andere woorden, het is het renteniveau dat zorgt voor voldoend economische groei zonder dat de economie oververhit raakt en niemand acht slaat op inflatie omdat die laag en stabiel blijft.

Daarmee is de r* een meetlat die een centrale bank gebruikt om te bepalen of die de economie en inflatie aanjaagt of stimuleert en in welke mate. Ligt de reële rente van een centrale bank, denk aan de Fed in de VS of de ECB in de eurozone, onder r*, dan krijg inflatie wind in de rug. Is de rente hoger dan r*, dan zorgt de centrale bank voor wind van voren. De reële rente van een centrale bank is de rente die het nieuws haalt – thans 0 procent in het euroland – verminderd met de inflatie.  

In tegenstelling tot de Poolster, is de r* niet zichtbaar én verandert die van plek in loop der tijd. Dat is lastig navigeren, vandaar dat economen allerlei methodes ontwikkeld hebben de r* te schatten. De meest gangbare schattingen zijn dat dat evenwichtsrenteniveau in het euroland ongeveer 0,3 procent bedraagt en ongeveer 0,6 procent in de VS.

Eerder deze maand verhoogde de Fed de officiële rente van de bandbreedte 0 – 0,25 procent naar 0,25 – 0,50 procent. Het is de eerste verhoging sinds 2018 én het startschot van een serie renteverhogingen. Dit jaar komt het rentecomité nog zes keer bij elkaar en het ziet ernaar uit dat de bank na elke vergadering zal melden dat de rente verder omhoog gaat. In 2023 zou de rente nog eens drie keer opgetrokken worden.  

Daarmee zou het belangrijkste rentetarief in de wereld eind dit jaar op zo’n 2 procent kunnen liggen en eind 2023 op 2,75 procent. De kans bestaat dat de ECB eind dit jaar de Fed volgt en haar rente één of twee keer verhoogt, van 0 procent naar 0,25 of 0,5 procent.

De reden voor die renteverhogingen is de te hoge inflatie. In de VS bedraagt die 7,9 procent en de Fed houdt er rekening mee dat de inflatie de komende maanden verder zal klimmen als gevolg van de oorlog in Oekraïne en de sancties over en weer tussen het Westen en Rusland. Omdat de inflatie voor een belangrijk deel door tijdelijke factoren aangejaagd wordt, zal die mettertijd zakken maar bij ongewijzigd monetair beleid zou de geldontwaarding veel te hoog blijven. Dat wil de Fed voorkomen en om daarin te slagen moet ze geld lenen duurder maken. Zullen de geplande renteverhogingen dit en volgend jaar afdoende zijn?

De eerdergenoemde r* stelt ons in staat vast te stellen of de plannen met de rente voldoende zullen zijn inflatie terug in het hok te krijgen en dus om ervoor te zorgen dat inflatie de komende jaren geen bron van zorg blijft.

Als de Fed de rente dit jaar naar 2 procent brengt en als de inflatie daalt van bijna 8 procent nu naar 4,3 procent die de leden van het rentecomité gemiddeld verwachten, dan zal de reële Fed-rente eind dit jaar zo’n -2,3 procent zijn. Dat is veel lager dan r* van 0,6 procent. De reële Fed-rente zou eind 2023 ongeveer 0 procent bedragen, áls de inflatie zakt naar het verwachte niveau van 2,7 procent en de Fed de rente inderdaad dit jaar tijdens elke vergadering verhoogt en dat in 2023 drie keer herhaalt. Dat de bank dat van plan is, wil echter niet zeggen dat dat ook zeker gaat gebeuren. Als de Fed de monetaire teugels dit jaar inderdaad behoorlijk aanhaalt, dan kan dat zomaar voor lagere economische groei in 2023 zorgen, wat op zijn beurt een streep door de renteplannen in 2023 kan betekenen. Overigens: als de ECB de rente twee keer optrekt en de inflatie over dit hele jaar uitkomt op 5,1 procent die de bank zelf verwacht, dan zal de reële ECB-rente eind dit jaar – 4,6 of -4,8 procent bedragen. Dat is nogal ver verwijderd van de r* in het euroland van 0,3 procent.

Ofwel: verwar renteverhogingen van de Fed en de ECB níet met daadkrachtig optreden tegen inflatie. Met de verwachte rentestanden aan het eind van dit jaar en zelfs eind volgend jaar, zal het monetaire beleid de inflatie eerder aanjagen dan stabiel houden. De bevestiging van dit vermoeden vinden we eigenlijk, vreemd genoeg, bij de Fed zelf. De comitéleden verwachten dat de inflatie in de VS in 2023 2,7 procent zal bedragen en 2,3 procent in 2024. Daarmee zou de geldontwaarding de komende jaren hoger zijn dan het streefpercentage van 2 procent. Dat verbaast niet, omdat de rente, zoals net uiteengezet, te laag blijft al die tijd, ook na de geplande renteverhogingen. De Fed-bestuurders weten dat ook, getuige hun inflatieverwachtingen voor 2023 en 2024.

Wat dat mij zegt, is dat als de economische groei hoog blijft, ik er rekening mee houd dat de Fed de officiële rente in 2023 meer zal moeten verhogen dan de bank nu aangeeft. Maar zodra dat duidelijk wordt, neemt ook de kans op een economische recessie toe omdat het maar de vraag is of de Amerikaanse economie een rente van 3 procent en meer aan kan. Zeker in 2023 en 2024, wanneer het hersteleffect na de recessie uit 2020 en lage groei in 2021, die de groei dit jaar behoorlijk maar wel per definitie tijdelijk, aanjaagt, verdwijnt.

Christopher Columbus bleef op al zijn reizen op het noordelijk halfrond varen, hetgeen betekende dat hij altijd kon terugvallen op de Poolster. Andere zeevaarders, zoals James Cook, konden dat niet. Op zoek naar nieuwe streken staken ze de evenaar over en bevonden zich op het zuidelijk halfrond. En daar was geen Poolster te zien aan de hemel. Het duurde een tijdlang voordat ze een vaste punt aan de hemel ten zuiden van de evenaar vonden die kon dienen als de Poolster ten noorden ervan (voor de liefhebber: dat is op het zuidelijk halfrond de constellatie het Zuidkruis). Dat zal met de monetaire vaarders voorlopig niet anders zijn. De omgeving waarin ze opereren, is ingrijpend anders dan de omgeving waarin ze afgelopen decennia te werk gingen (de opwaartse druk op en structureel hogere inflatie is een voorbeeld) en dat is niet alleen wennen maar ook zoeken naar de juiste koers, iets wat op de financiële markten voor meer onzekerheid en daarmee een hogere volatiliteit kan zorgen.