De Europese Centrale Bank (ECB) besloot in september per 1 november opnieuw te beginnen met kwantitatieve verruiming, het op grote schaal opkopen van staats- en bedrijfsobligaties. 20 Miljard euro per maand zal de bank eraan uitgeven.

Aan de andere kant van de oceaan, in de VS, is de ECB’s zusterinstelling, de Fed, niet bereid zo ver te gaan. Die centrale bank is gestart met iets wat ze ‘organische groei van de balans’ en een ‘technische aanpassing’ van het monetaire beleid noemt. De buitenwereld mag het noemen zoals men wil, als we er maar geen QE-etiket op plakken. Want het is géén QE, zegt de Fed.

Op 11 oktober maakte de Fed bekend minstens tot en met het tweede kwartaal van 2020 voor 60 miljard dollar per maand kortlopende Amerikaanse staatsobligaties te kopen. Daarnaast biedt de bank de commerciële banken in de VS minstens tot en met januari volgend jaar elke twee weken de mogelijkheid hun waardepapieren tijdelijk in te ruilen voor dollars. Met elke van die tweewekelijkse repo-operaties zal minstens 35 miljard dollar gemoeid zijn. Daarnaast kunnen de banken elke dag voor minstens 75 miljard dollar kortlopende financiering veiligstellen bij de Fed. Twee weken later alweer, op 23 oktober, besloot de Fed die bedragen te verhogen tot minstens 45 miljard respectievelijk minstens 125 miljard.

Naast dat alles herinvesteert de Fed de binnenkomende gelden van de in de eerdere QE-rondes gekochte staatsobligaties en hypotheekleningen in nieuwe staatsobligaties en hypotheekleningen. De eerste 20 miljard dollars gaat elke maand naar de Amerikaanse staatsobligaties. Komt er meer binnen, dan vloeit dat naar nieuwe hypotheekleningen.

Samengenomen komt het erop neer dat de Fed 245 miljard dollar per maand tot zeker in januari volgend jaar en waarschijnlijk tot de zomer van 2020 over de Amerikaanse geldmarkt zal strooien. In het meest ongunstige geval, dus als die tweewekelijkse- en dagelijkse repo-operaties stoppen in januari, gaat het om bijna 100 miljard dollar per maand tot en met het tweede kwartaal van 2020.

Om het bovenstaande in perspectief te plaatsen: bij de QE-rondes die de Fed in het verleden deed, ging het op het hoogtepunt om maximaal 85 miljard dollar per maand!

De manier waarop de Fed besloot tot dat alles over te gaan, via een video-vergadering, baart me toch enige zorgen. Blijkbaar was de nood om heel snel in actie te komen zo groot dat de bank niet twee-drie weken kon wachten totdat het comité zijn reguliere vergadering zou houden in Washington. Het gevoel dat de Fed ook niet weet wat er gaande is, wordt verder versterkt door het volgende.

De bank startte met die steunoperaties op 17 september. De steun zou die en de volgende dag verleend worden. Twee dagen later alweer, op 19 september, zei de Fed tot 10 oktober ermee door te gaan á minstens 75 miljard in dagelijkse en minstens 30 miljard in tweewekelijkse steun. Op 4 oktober besloot de bank de duur van de steun te verlengen tot 4 november. Zoals gezegd besloot het bestuur in een spoedvergadering om per 11 oktober de steunoperaties te verlengen tot minstens eind januari 2020 c.q. zomer 2020 á minimaal 75 miljard dollar per dag en minimaal 35 miljard dollar per twee weken. Inmiddels is dat dus opgevoerd naar 125 miljard respectievelijk 45 miljard.

De Fed kondigde al die maatregelen aan om de leidingen van de Amerikaanse geld- en kapitaalmarkten schoon te spoelen. Die raakten onlangs verstopt, wat zich uitte in een schrikbarende stijging van de rente op de repo-markt, de markt voor leningen met een looptijd van één dag die de commerciële banken aan elkaar verstrekken. De rente op die markt ligt doorgaans rondom het niveau van de officiële Fed-rente, thans 1,75 – 2,00 procent. Enkele weken geleden spoot die rente naar circa 10 procent. Problemen op die markt zouden de toch al verslechterende economische vooruitzichten verder omlaag kunnen drukken.

Wat in mijn ogen ook zorgwekkend is, is de reden voor de actie. De Fed gaf als verklaring aan dat de bank met de genoemde maatregelen ‘effectieve implementatie van het monetaire beleid’ mogelijk wil maken. Blijkbaar zou een effectieve implementatie anders in gevaar komen. In gewoon Nederlands: zonder de genoemde maatregelen, zou Fed’s instrumentarium bot blijken te zijn en dus niet effectief. Langdurige afwijking van de repo-rente van de officiële rente van de Fed komt namelijk erop neer dat de centrale bank niet meer in control is. Van daaruit is het een hele kleine stap naar chaos op de markten en in de economie.

Hét verschil tussen QE en deze steun is dat bij de gewone QE de Fed langlopende staatsobligaties koopt. Met de laatste steunmaatregelen is de bank alleen geïnteresseerd in kortlopend schatkistpapier.

Aangezien ik op termijn een verdere verslechtering van het economisch klimaat in de VS verwacht, zou het me niet verbazen als de aangekondigde maatregelen langer in stand blijven dan de zomer van 2020 én de bank de officiële rente in loop van 2020 kortwiekt naar onder 1 procent én ook weer langlopende staatsobligaties weer gaat opkopen. Maar er is nog iets anders.

Nu de Fed aangegeven heeft tot en met de zomer van 2020 de geldmarkt met minstens 100 en misschien tot wel 200 mrd USD per maand te steunen, heeft de bank tegelijkertijd ook een bron van onzekerheid in het systeem ingebouwd. Naarmate de zomer 2020 dichterbij komt, kan er meer en meer aandacht voor komen te ontstaan, wat tot grotere volatiliteit op de markten kan leiden. Wat bedoel ik hiermee?

Ik bedoel dat naarmate de zomer van 2020 dichter bij komt, onder beleggers en op de markten onzekerheid kan ontstaan hoe de markt zal reageren als de Fed stopt met die steun. Iets soortgelijks hebben we gezien nadat de bank stopte met QE om vervolgens haar balans af te bouwen.

De Fed, die er alles aan gelegen is financiële stabiliteit te waarborgen, zie ik in zo’n omgeving lastig de steun snel afbouwen. Dit zeker omdat ook de politieke druk op de bank kan toenemen, omdat de presidentsverkiezingen van november 2020 dichterbij zijn gekomen tegen die tijd. De bank probeert doorgaans in een verkiezingsjaar zo min mogelijk controversie op te roepen, dus het meest veilige kan blijken te zijn de steun heel langzaam af te bouwen. Dit is onder de aanname dat de economische groei(vooruitzichten) niet vertraagt/niet verslechteren.

Behalve dat de economie en de markt nog meer afhankelijk zullen worden van de acties van de Fed en, belangrijk, het geloof dat de maatregelen van de bank effectief zullen zijn, zal dat ook voor de ECB betekenen dat de bank maar moeilijk de binnenkort te starten QE zal kunnen afbouwen, zelfs als die dat zou willen doen.

Die permanente steun mogen we van ed Fed-voorzitter Jerome Powell echter geen nieuwe ronde van QE noemen. Waarom niet? Omdat QE ten doel had de economie te stimuleren, terwijl de nieuwe operatie erop gericht is het financiële stelsel overeind te houden.

Permanente steun. Opkopen van obligaties. Powell kan zeggen wat hij wil, de bekende eendentest – als iets eruitziet als een eend, zwemt als een eend en kwaakt als een eend, dan is het waarschijnlijk een eend – wijst er sterk op dat dit een nieuwe ronde van QE ís.Dat deze actie erop gericht is het financiële stelsel aan de gang te houden en niet bedoeld is om economische groei aan te jagen, is monetaire spijkers op laag water zoeken. Een financieel stelsel dat niet werkt, zou de doodsteek voor economische groei zijn. Wie iets doet om het financiële stelsel te steunen, steunt daarmee automatisch de economie. Noem het zoals u wilt, maar de steun heeft wel erg veel QE-DNA in mijn optiek.