Sinds het begin van de huidige crisis proberen de centrale banken zoals de Fed en de ECB met alle denkbare middelen, waaronder de rente naar 0 procent en zelfs eronder brengen en 30.000 euro per seconde uit het niets erbij drukken, economische groei en inflatie aan te jagen. Geen van beide is gelukt.

Maar er is nog iets anders wat een belangrijke rol speelt, iets op basis waarvan ik de conclusie durf te trekken dat de centrale banken met hun beleid niet alleen de crisis niet bestrijden maar die zelfs verlengen én de huidige crisis op hun geweten hebben. Ik heb het over het volgende.

Het is altijd goed bij de basis te beginnen en dat betekent teruggaan naar wat in feite de kern van de economie is, namelijk de wet van vraag en aanbod. De prijzen gaan stijgen als de vraag het aanbod overtreft. Dit is dé reden waarom inflatie op termijn behoorlijk zal stijgen in mijn ogen, te veel geld in omloop zorgt ervoor dat, zoals een vermaarde econoom ooit zei, ‘te veel geld achter de weinig goederen aanzit’.

Laten we nu, met die wet in het achterhoofd, kijken naar het beleid van de ECB en de Fed bijvoorbeeld. Zij proberen met man en macht alles duurder te maken, inflatie op te krikken dus. Zoals gezegd, dat lukt niet. Vandaag bleken de prijzen in Nederland voor het eerst sinds 1987 gedaald te zijn. De inflatie in de hele eurozone en in de VS is al tijden laag. En je kunt zeggen dat dat door het beleid van de ECB en de fed komt! De maatregelen van de ECB drukken voorlopig inflatie niet omhoog maar juist omlaag!

Lage rente, en zeker langdurig lage rente, zorgt voor veel dingen zoals financiële instabiliteit en hogere kwetsbaarheid van de economie (via zeepbellen op de aandelen- en obligatiemarkten) maar ook ervoor dat bedrijven die eigenlijk geen bestaansrecht hebben (die dus niet winstgevend zouden zijn bij normale rentestanden) niet omvallen. Zij blijven dus produceren, waardoor het aanbod van producten hoog blijft. Dit is wat economen bedoelen als ze het over verkeerde allocatie van middelen hebben.

Vaak lenen die in feite niet levensvatbare bedrijven geld om te produceren, waardoor de economie als geheel en de financiële sector nog kwetsbaarder worden en het voor de centrale banken steeds lastiger wordt het beleid te normaliseren. Immers, doet een centrale bank dat dan vallen die bedrijven alsnog om en komen de banken in problemen (afschrijven van oninbare leningen) wat, gezien de omvang van de financiële sector, de economie met zich mee omlaag trekt.

De gevolgen hiervan doen zich niet alleen op de korte termijn voor. Doordat er allerlei onzinnige investeringen worden gedaan (investeringen die alleen rendabel zijn bij abnormaal lage rente), blijft de productie aan de hoge kant. 

Kijken we naar de vraag, dan zien we het volgende. Als de lage rente consumptie aanjaagt, dan komt dat doordat mensen óf minder gaan sparen óf meer gaan lenen. Minder gaan sparen betekent dat mensen het nu uitgegeven spaargeld in de toekomst zullen willen aanzuiveren. Meer lenen is niets anders dan de consumptie uit de toekomst naar het heden halen, omdat die lening in de toekomst afbetaald moet worden. Dat betekent dat in beide gevallen een deel van het inkomen in de toekomst niet beschikbaar zal zijn voor consumptie (je kunt een euro of sparen of besteden maar niet én sparen én besteden) ofwel dat het beleid van nu voor wegvallende consumptie in de toekomst zorgt.

In het hier en nu is er ook het effect dat mensen juist méér gaan sparen. Zij redeneren bijvoorbeeld als volgt. Ik spaar voor mijn oude dag of voor mijn kinderen. Het rendement op mijn spaarrekening is 0 terwijl mijn pensioen omlaag gaat (door de lage rente gaan pensioenfondsen afstempelen en melden levensverzekeraars aan hun klanten dat het gestreefde bedrag er niet in zit) én de kans toeneemt dat voor het eerst in een lange tijd de toekomstige generatie, je kinderen, het slechter zullen hebben. Daardoor gaan mensen meer sparen want er is meer geld nodig voor een fatsoenlijk inkomen op de oude dag en/of voor eigen kinderen. Dat meer sparen drukt de consumptie omlaag.

Het beleid van de centrale banken zorgt er dus enerzijds voor dat het aanbod hoog blijft en anderzijds dat de vraag tegelijkertijd permanent onder neerwaartse druk staat. Neem die twee samen en je hoeft geen econoom te zijn om te weten dat de economie lijdt aan een ernstige ziekte van te veel aanbod en te weinig vraag met als symptomen lage inflatie en lage economische groei.