Duitsland is geen baken van stabiliteit meer
21 november 2017
Politieke crisis in Duitsland. Als er één scenario bestond waarvan politieke en economische analisten dachten dat de kans erop nihil was, dan is het dat scenario wel. Vandaar dat het nieuws van enkele dagen geleden uit Berlijn, dat Duitsland er niet in slaagt een nieuwe regering te vormen, bij die groepen als een bom ingeslagen is.
Na de verkiezingen in Duitsland eind september dit jaar, was het duidelijk dat het huwelijk tussen het CDU/CSU van Angela Merkel en de SPD voorbij is. De SPD verloor behoorlijk en trok zijn conclusie: de partij gaat in de oppositie. Ook de partij van Angela Merkel verloor stemmen maar is desondanks als de grootste uit de bus gekomen en mocht Merkel het voortouw nemen bij het vormen van een nieuwe Duitse regering.
Vrij snel bleek dat er maar één coalitie mogelijk is, namelijk tussen CDU/CSU (midden/middenrechts), de Groenen (links) en FDP (rechts). Aangezien de kleuren van die partijen dezelfde zijn als de vlag van het exotische Jamaica, doopten de media de nieuwe coalitie al snel als de Jamaica-coalitie.
De gesprekken verliepen niet bepaald soepel, wat op zijn beurt geen wonder is gezien de positie waar elke deelnemende partij in het politieke spectrum inneemt. Waar FDP bijvoorbeeld weinig zin had in het nog meer tijd en geld pompen in het redden van de euro, waren de Groenen juist zeer pro-euro en verdere integratie. Het CDU hing er ergens tussenin. Of de kiezers er ook echt op zaten te wachten, is ook maar de vraag. Als je op de Groenen stemt, lijkt het me niet dat je hoopt die die met de FPD gaan regeren. En andersom.Schok uit Berlijn
Toch ging vrijwel iedereen ervanuit dat de drie partijen compromissen zullen sluiten. Eerder deze week kwam de koude douche: FDP liet weten de gesprekken te verlaten. Het had geen zin, aldus de partij.
Dat was een schok, ook buiten Duitsland. Duitsland was sinds het begin van de eurocrisis in 2010 en de economische crisis in de wereld sinds 2008 niet alleen economisch gezien het stabielste land in de EU en de eurozone, het was ook politiek gezien een baken van stabiliteit. Angela Merkel staat sinds 2005 aan het roer en is zo de langstzittende leider van de belangrijke EU- en eurolanden. Ter vergelijking: sinds 2005 heeft Frankrijk vier Presidenten gehad, Jacques Chirac, Nicolas Sarkozy, Francois Hollande en de zittende Emmanuel Macron. Italië is ondertussen aan zijn zevende minister-president sinds 2005 bezig. Terwijl de anti-euro en zelfs anti-EU krachten in Frankrijk en Italië maar ook andere euro- en EU-landen behoorlijk wat stemmen wisten te vergaren bij de landelijke verkiezingen, was dat in Duitsland veel minder het geval.
Het feit dat Merkel zo lang haar land aanvoerde, dat haar positie onbetwist was en dat Duitsland economische gezien het sterkste euroland was, betekende dat zij in feite de leider van de EU was, iets wat ze in het openbaar nooit zou erkennen overigens, omdat het feit dat Duitsland de EU leidt nogal gevoelig ligt in de andere EU-landen.Exit Merkel?
Sinds de gesprekken voor de nieuwe Duitse regering mislukt zijn en Merkel neigt naar nieuwe verkiezingen, wordt er echter openlijk getwijfeld of zij wel door zal kunnen gaan als bondskanselier.
Dat is niets anders dan zeggen dat er een extra dimensie is gekomen in de toch al redelijk hoge politieke onzekerheid in de eurozone en de EU. Als Merkel ermee ophoudt, wie wordt de volgende Duitse – en de facto EU – leider? Zal haar opvolger net als zij er alles voor over hebben de euro te redden? Wat voor uitslag komt er bij de nieuwe verkiezingen? Welke partijen zullen de nieuwe Duitse regering vormen? Zelfs als de SPD terugkomt op het besluit oppositie te voeren en weer met Merkel in zee gaat, zal dat niet betekenen dat alles bij het oude blijft. Merkels positie is blijvend beschadigd en de SPD zou meer invloed en zeggenschap eisen mocht die partij überhaupt weer mee willen regeren.
Een denkbaar alternatief voor nieuwe verkiezingen is ook dat Merkel een minderheidsregering vormt. Dat lijkt echter niet te gebeuren, in de eerste plaats omdat Merkel aangegeven heeft daar weinig in te zien. Maar zelfs als ze alsnog voor die optie zou kiezen, is het duidelijk dat politieke stabiliteit in Duitsland, met alle positieve bijeffecten daarvan op de eurozone, voorlopig verdwijnt.Andere landen ruiken bloed
Zeker lijkt dan ook dat Duitsland pas in 2018 een nieuwe regering zal krijgen, maar welke politieke signatuur die zal hebben en hoe stabiel die zal zijn, is alles behálve zeker. In het politiek-economische speelveld in de eurozone en de EU betekent het bovenstaande dat er meer ruimte komt voor assertiviteit van de andere landen. Het zou niet verbazen als landen zoals Italië deze Duitse impasse gebruiken om zich meer tegen de door Duitsland gedomineerde EU uit te spreken, iets waar veel andere landen zich ongetwijfeld bij zouden aansluiten.
Voor de Franse President Macron kan dit alles betekenen dat hij, tegen wil en dank, de leiderspositie van de eurozone en de EU in de schoot krijgt geworpen. Hoe onwennig of onverwacht dat ook zou zijn, het zou wel iets zijn waar Frankrijk heel lang op hoopte maar die hoop waarschijnlijk inmiddels opgegeven had. Immers, de positie en de kracht van Merkel en Duitsland stonden buiten kijf.
De komende maanden worden belangrijke besluiten genomen over de hervorming van de eurozone. Denk daarbij aan voorstellen om een Europees Monetair Fonds op te richten, de eurozone wellicht een eigen regering en begroting mee te geven of de financiering van de EU uit te breiden. Maar wat te denken ook van het kiezen van de nieuwe baas van de Europese Centrale Bank. De huidige, Mario Draghi, moet eind 2019 vertrekken en zijn opvolger zal in loop van 2018 achter de schermen al geselecteerd worden.
Tot voor kort bestond over al die zaken relatief weinig onduidelijkheid: de positie en de wensen van Duitsland als het sterkste land waren bekend wat onder meer inhield dat de opvolger van Draghi een Duitser zou worden. Met alle gevolgen van dien voor het toekomstige beleid van de ECB of op zijn minst de perceptie daarover onder analisten. Dat alles is inmiddels verleden tijd en alles wat zo goed als zeker leek te zijn, blijkt onzeker te zijn geworden.
Hoe dit alles verder gaat verlopen en welke economische en financiële gevolgen er zullen zijn voor de eurozone op de korte en wat langere termijn, dat zal in de nabije toekomst duidelijker worden. De kans dat er niets meer hetzelfde zal zijn in de muntunie na het nieuws uit Berlijn, lijkt redelijk groot te zijn. Extra volatiliteit op de markten zou dan ook geenszins verbazen. Zeker omdat te midden van deze politieke tumult in Duitsland de landelijke verkiezingen in Italië naderen. De anti-euro en in feite anti-Duits dictaat partijen die er toch al goed voor stonden, zullen door de politieke crisis in Duitsland zomaar extra vleugels kunnen krijgen. Zou 2018 het jaar kunnen zijn waarin de eurocrisis met als kernvraag of de euro levensvatbaar is, opnieuw oplaait?
