De cijfers zijn schokkend. De afgelopen maand is er 1.300 miljard dollar aan obligaties bijgekomen met een negatieve rente. We staan nu op een weerzinwekkend totaal van 11.700 miljard dollar aan obligaties met een negatieve rente. Bijna 40% van de wereldwijde staatsschulden heeft een rente onder nul. Overheden overal ter wereld steken zich in de schulden en worden hiervoor beloond. Uiteraard wordt dit gehele orkest gedirigeerd door maar één instantie: de centrale bank.

Een van de gevolgen van Brexit is in ieder geval dat de zeepbel in staatsschuld nog verder opgeblazen is.

De enige reden dat staatsobligaties nog steeds massaal gekocht worden is pure speculatie. Dezelfde speculatieve drift die de tulpenmanie in Nederland veroorzaakte. Deze speculatie is ergens op gebaseerd: namelijk de verwachting dat centrale banken vroeg of laat deze obligaties voor een nog betere prijs (lees: voor een nog negatievere rente) kopen. De beurskoorts op de obligatiemarkt kent geen grenzen, maar niemand schrijft erover.

Niettemin is het feit dat 40% van alle uitstaande (staats)obligaties in de wereld een negatieve rente hebben iets doodnormaals wat geen enkele negatieve gevolgen zal hebben, aldus sommigen.

Het grootste monetaire experiment in de geschiedenis van de wereld kent geen goed einde. Het feit dat centrale banken speculatie op de obligatiemarkt aanmoedigen in deze laatste etappe van de langste en meest extreme bullmarkt in vastrentende waarden ooit is gênant.

Ook centrale banken zijn niet almachtig. Ook centrale banken kunnen niet voor altijd de rente laag of negatief houden zonder de munt waardeloos te maken of hoge inflatie te ontketenen. Ook ECB-voorzitter Mario Draghi kan geen kunstmatige zeepbel, een luchtkasteel, een eeuwig leven gunnen.

Vroeg of laat komen de onvoorziene, negatieve gevolgen om de hoek kijken.

En de ‘onvoorziene’ gevolgen van het ECB-beleid kunnen eerder vandaag dan morgen aan de oppervlakte komen. Zo zijn sommige banken — in reactie op de negatieve rente die de ECB hen rekent — begonnen om negatieve rentes niet door te berekenen aan spaarders, maar aan leners in de vorm van een hogere rente. Een bank leeft immers van de rentemarge. Als dit fenomeen doorzet, kan het ironisch genoeg gebeuren dat de ECB de rente verder verlaagt, maar dat het daarmee de rente die banken in rekening brengen verhoogt.

Een andere mogelijkheid heb ik al eerder besproken: op een bepaald punt zal blijken dat er niet genoeg onderpand is (financieel waardepapier) om het Europese QE (het ECB-stimulusprogramma) door te zetten. Als dat punt bereikt wordt, valt de chaos niet te overzien.

Beleggers die zich blootstellen aan de grootste zeepbel in vastrentende waarden ooit (en we kennen de marktrentes, althans in Nederland, sinds 1600) moeten zich om twee redenen zorgen te maken:

• Eventueel koersverlies

Alleen al als de rente ‘normaliseert’, iets wat de Federal Reserve momenteel beweert te doen, betekent het dat houders van obligaties met een negatieve of lage rente een enorm koersverlies lijden. Als de rente alleen maar normaliseert, dan kijken de meeste Nederlanders tegen een koersverlies van 35% aan.
Een willekeurig beleggingsadviseur van de bank zal u echter vertellen dat dit geen risico is, omdat u simpelweg ‘de obligatie tot einde looptijd kan aanhouden’.
Dat dit onzin is blijkt al uit drie feiten:

1. Allereerst heeft deze adviseur geen kaas gegeten van de ‘opportunity cost’ om de obligatie aan te houden. Als de rente 100 basispunten toeneemt, dan kunt u wel de obligatie aanhouden tot einde looptijd, maar zult u op zeker met een pensioengat eindigen.
2. Als u geld in een staatsobligatie met een looptijd van 30 jaar heeft en u bent 55 jaar, dan heeft u niet de luxe om deze tot het bittere einde aan te houden, zeker niet omdat de rentes momenteel dusdanig laag zijn (of negatief) dat u niet van het inkomen (lees: de rentebetalingen) kunt leven.
3. Het merendeel van de Nederlanders belegt in staatsobligaties middels een beleggingsfonds. Als de zeepbel in obligaties spat, dan worden deze fondsen gedwongen om obligaties te verkopen, met enorm koersverlies als gevolg.

• Afschrijvingen/faillissementen

Met de huidige wereldwijde schuldenlast moet u er zeker niet op rekenen dat u 100 eurocent op de euro terugkrijgt. De hoofdsom die u inlegt loopt een gigantisch risico. In het geval van Griekenland betekende het voor sommige obligatiehouders een volledig verlies, de fameuze ‘hair cuts’. De meeste historische gevallen van soevereine faillissementen eindigen slecht: de meeste beleggers die hun geld vertrouwen aan een staat krijgen bij een faillissementen nul euro terug. In het gunstigste geval wordt er 30 of 50 procent van de hoofdsom weggestreept en betaalt u de rekening.
Waar bij bedrijven de activa verkocht worden en obligatiehouders naar rato hun deel van de opbrengst ontvangen, is er bij landen geen failliete inboedel. De staat is kredietwaardig omdat ze de inkomsten van haar inwoners kan onteigenen. Maar als een land niet langer betaalt, dan is er geen veilingmeester om de boedel te verkopen net zo lang totdat de obligatiehouders alles of een deel terug hebben.

Er zijn genoeg voorbeelden in de geschiedenis waarbij obligatiehouders hun geld vertrouwden aan de staat en alles verloren. Staatsobligaties zijn soms een schijnzekerheid. En zoals Ludwig von Mises in de jaren ’50 al schreef:

"De financiële geschiedenis van de afgelopen eeuw vertoont een gestage toename in de omvang van de publieke schuld. Niemand gelooft dat de staten voor eeuwig de last van deze rentebetalingen zullen dragen. Het is duidelijk dat al deze schulden vroeger of later op een of andere manier geliquideerd zullen worden, maar zeker niet door de betaling van de rente en de hoofdsom conform de contractvoorwaarden." (Hoofdstuk 12, ‘Het menselijk handelen’)

U bent gewaarschuwd.