Na het uitbreken van de kredietcrisis in 2008 werden op aanbeveling van diverse economen verschillende stimuleringspakketten en een beleid van begrotingstekorten toegepast om de Westerse economieën weer uit het slop te trekken. Dat overheden zich hierdoor dieper in de schulden werkten, kon ogenschijnlijk geen kwaad.

Toen in 2012 de Europese schuldencrisis uitbrak en de vraag rees hoe men hieruit moest geraken, werd er een andere receptuur toegepast: bezuinigingspolitiek of austerity.

De economen die voorheen stimuleringspakketten bepleitten, schreeuwden moord en brand: deze uitvallende vraag zou de Europese economie de nek omdraaien en de Mediterrane landen definitief onder hun schuldenlast laten bezwijken.

Maar er viel ook een tegengeluid te horen, vooral dankzij Harvard-economen Carmen Reinhart en Kenneth Rogoff die op het gevaar van overmatige staatsschulden wezen.

Reinhart en Rogoff publiceerden in 2009 een boek over 800 jaar financiële geschiedenis en schreven een IMF-onderzoeksrapport dat onder economen insloeg als een bom.

De essentie van hun IMF-rapport bestaat uit het doorprikken van twee wijdverspreide illusies:

1. In de geïndustrialiseerde wereld zijn schuldencrises uitgesloten;
2. Hoge staatsschulden vormen geen gevaar voor de economische groei.

Deze mythes staan niet alleen een deugdelijk economisch beleid in de weg, maar kunnen ook beleggers ongemerkt met een zwaard van Damocles boven hun beleggingen opzadelen. 

Volgens Reinhart en Rogoff bevindt de Westerse wereld zich collectief in de ontkenningsfase wat betreft de (on)houdbaarheid van de huidige overheidsfinanciering. Onder het mom 'This time is different' worden economische wetmatigheden en voorbeelden uit de Westerse financiële geschiedenis naar de prullenbak verwezen.

Een bankencrisis was iets dat alleen in bananenrepublieken voorkwam. Ook Griekenland kon zogezegd niet failliet gaan want dat kon een moderne geïndustrialiseerde staat toch niet overkomen?

Toch is men nog niet wakker geworden. Men wijt het Griekse faillissement immers aan de bijzondere omstandigheden in dat land: corrupte politici, een disfunctioneel belastingstelsel en het feit dat ambtenaren al op hun 52^ste met pensioen konden gaan. "In de rest van de Westerse wereld zit het anders."

Reinhart en Rogoff laten echter overtuigend zien dat de trend van de overheidsfinanciën in bijna de gehele geïndustrialiseerde wereld onhoudbaar is en dat het roer om zal moeten om ‘Griekse toestanden’ te voorkomen.

Dat betekent een mix van enkele pijnlijke maatregelen, in het bijzonder voor beleggers. Hierop kom ik straks nog terug.  

Deze mythe komt duidelijk naar voren in de bekende dooddoener dat de hoogte van de staatsschuld irrelevant is omdat "we hem immers aan onszelf verschuldigd zijn".

Dit veronderstelt in de eerste plaats gemakshalve dat iedereen er dezelfde financiële relatie met de nationale overheid op nahoudt, oftewel dat iedereen in dezelfde mate staatsobligaties bezit, evenveel belastingen betaalt en betaald heeft, even ver van zijn pensioen afzit, evenveel gebruik maakt van sociale voorzieningen, enzovoort.

In werkelijkheid gooit het eventueel ‘wegstrepen van schulden’ de financiële verhoudingen binnen een land volledig overhoop.

Ten tweede veronderstelt deze mythe dat het heffen van belastingen en het leiden van spaargelden naar de schatkist in plaats van het bedrijfsleven amper gevolgen heeft voor de economische groei.

Maar het belangrijkste is dat deze mythe veronderstelt dat beleggers hun vermogen naïef blijven beleggen in landen die in een schuldencrisis dreigen te vervallen. Dit geldt niet alleen voor de overheden van het desbetreffende land – particuliere beleggers hadden hun handen al reeds in 2012 van Griekse staatsobligaties afgetrokken – maar ook van het daarin gevestigde bedrijfsleven.

De malaise bij het bedrijfsleven vereist enige uitleg want hoewel de krantenkoppen altijd spraken van de problemen van Griekenland’, was het vooral de Griekse overheid die failliet was en niet direct het Griekse bedrijfsleven.

Waarom vertalen problemen met de overheidsfinanciën zich in een ineenstorting van de economie van een land, oftewel van het daarin gevestigde bedrijfsleven? 

Het IMF-rapport van Reinhart en Rogoff biedt ons de weg naar een verklaring. Wanneer de overheidsfinanciën insolvent dreigen te raken, moet er namelijk een ‘pakket aan maatregelen’ worden genomen die kan bestaan uit een mix van:

1. Bezuinigingen en belastingverhogingen;
2. Wanbetaling of ‘herstructurering’ van overheidsschulden;
3. ‘Verrassingsinflatie’;
4. Een stevige portie ‘financiële repressie’ in combinatie met een flinke dosis inflatie. Financiële repressie is trouwens een eufemistische term voor een beleidsmatig gecreëerde omgeving van lage nominale en reële rendementen.

Optie 2 en 3 laten de bestaande beleggers de rekening betalen. Optie 1 en 4 raken de toekomstige beleggers en hierin zit dan ook de crux. Want waarom zouden deze beleggers hun vermogen beschikbaar stellen aan het bedrijfsleven van dat land als hen belastingverhogingen of ‘financiële repressie’ te wachten staat?

Dit soort maatregelen worden volgens economen dan ook op een ‘onverwacht moment’ geïntroduceerd.

Beleggers zijn doorgaans echter sneller in het anticiperen op toekomstige ontwikkelingen dan beleidsmakers en stellen hun investeringen in zulke landen uit of verplaatsen deze alvast preventief naar het buitenland. 

De ineenstorting van de Griekse economie valt op deze manier goed te begrijpen.

Het Griekse zwaard van Damocles dat boven elke investering hing en de afwezigheid van maatregelen door een regering die de kop in het zand stak, zorgden voor een totale ineenstorting van (her)investeringen in het Griekse bedrijfsleven en daarmee de werkgelegenheid.

Dit bezegelde ook het lot van het Griekse bankwezen want tegenover de zichtdeposito’s die onmiddellijk tegen de nominale waarde opvraagbaar waren, stonden vordering op de Griekse overheid en het Grieks bedrijfsleven.

Enkel door 85 miljard aan euro noodsteun van de ECB (ongeveer 50% van de Griekse BBP in 2014!) konden de banken hun deuren openhouden.

Een veel te hoge staatsschuld is dus funest voor de economie in een land. Het is moeilijk te zeggen wanneer deze, zoals in Griekenland, veel te hoog is. Zoals Reinhart en Rogoff aantonen, de staatschuldden zijn in de Westerse wereld dermate hoog dat problemen onvermijdelijk zijn.

Maar genoeg over staatsfinanciën: wat betekent dit alles nu voor uw beleggingen?

Het betekent dat dat beleggers een aantal pijnlijke maatregelen kunnen verwachten in de komende jaren en dat economieën met een relatief hoge staatsschuld het qua groei moeilijk kunnen krijgen.

Het is daarom belangrijk om rekening te houden met de staat van de overheidsfinanciën van de landen waarin uw vermogen belegd is om niet verrast te worden door maatregelen die de lokale schatkist weer gezond moeten maken. 

Dit is uiteraard makkelijker gezegd dan gedaan. Er bestaat immers geen simpel cijfer dat u een onmiskenbaar oordeel over de staat van de overheidsfinanciën van een land kan geven en een doorverwijzing naar de kredietbeoordelaars zal gelukkig vooral op uw lachspieren werken.

De lijst van factoren om rekening mee te houden is lang: overheidsbezittingen, toekomstige pensioenverplichtingen, participatiegraden van de arbeidsbevolking, efficiëntie van het belastingstelsel, enzovoort.

Het spreekwoordelijke zwaard van Damocles dat boven beleggingen hangt, is helaas niet zo duidelijk zichtbaar als het in de Griekse mythologie was. 

Maar naast het bestuderen van overheidsfinanciën kunt u ook risico’s vermijden door uw vermogen deels in waarde-opslagmiddelen als edelmetalen, juwelen en waardevolle kunst te steken.

Deze zijn namelijk minder kwetsbaar voor de 4 hierboven genoemde ‘oplossingen’ voor insolvente overheidsfinanciën dan reguliere beleggingen, onder andere vanwege hun gemakkelijke verplaatsbaarheid en waardevastheid in tijden van inflatie.

Op deze manier kunnen edelmetalen als goud, zilver en platina bijdragen aan het bestendiger maken van uw beleggingsportefeuille, en daarmee een essentiële en waardevolle diversificatie zijn.

Bovendien gaat in tijden van financiële repressie het belangrijkste argument tegen het aanhouden van waarde-opslagmiddelen als goud nog amper op: het niet betalen van dividenden.

Dit betekent dat het aanhouden van edelmetalen in uw beleggingsportefeuille als diversificatie en vermogensbescherming nog maar een kleine opportunity cost met zich meebrengt op een moment dat—zoals Reinhart en Rogoff aantonen—dit uitermate relevant is.

En dit laat het opwaartse potentieel van de goudprijs in een omgeving van financiële repressie nog buiten beschouwing. Volgende week hierover meer.

Met de simpele bewustwording van het feit dat overheidsschulden voor de belegger een belangrijke factor zijn in onze tijd—ook in het Westen!—is al een halve wereld gewonnen.

Dit kan u helpen om enkel de risico’s te nemen die u daadwerkelijk kan en wil lopen. Het opent tevens de ogen voor de mogelijkheden die er bestaan om risico’s af te dekken.

Zo hebt u niet onbewust en ongewild een zwaard van Damocles boven uw beleggingen hangen.

Met deze zaken in het achterhoofd, bieden het zomerse weer en de komkommertijd een goede gelegenheid om uw vermogensallocatie eens te overdenken.